Брайль қарпі – мүмкіндігі шектеулі жандарға арналған арнайы жазу жүйесі. Бұл әліпби көзі көрмейтін адамдарға жазу мен оқуға мүмкіндік береді. Мысалы: сүйікті жазушыларын оқып, «Брайль дисплейі» арқылы ғаламторды қолдану. Balbal.kz сайты Брайль қарпінің пайда болу тарихын ұсынады.
Қаріптің пайда болуы
Брайль қарпін 1824 жылы 15 жастағы француз жасөспірімі Луи Брайль ойлап тапқан. Луи бала кезінде әкесінің шеберханасында пышақпен көзін жарақаттап алған. Асқынудың әсерінен ол кейін мүлде көрмей қалады. 1819 жылы оны соқырлар мектебіне қабылдайды. Мұнда Валентин Гаюидің рельефтік-сызықтар негізінде жасалған қарпімен оқытатын. Барлық кітаптарды оқып көрген соң Луи қаріптің кемшілігі бар екенін түсінеді. Әр әріпті түсіну үшін оған бірнеше секунд қажет болатын.
Осыдан кейін Луи Брайль өзінің рельефті-нүктелік қарпін ойлап табады. Бұл – Валентин Гаюи мен «түнгі қаріптің» қосындысы.
«Түнгі қаріпті» сол уақытта әскерилер түнде ақпарат алмасу үшін қолданатын еді. Луи Брайль өзінің қарпін ұзақ уақыт жетілдірді. Нәтижесінде 1837 жылы оны жаңартылған нұсқада таныстырды. Осы уақыттан бері қаріптің латын әліпбиіндегі нұсқасы әлі күнге дейін өзгермеген.
Брайль қарпін үйрету
Көру қабілеті нашар жандар үшін бұл қаріп тек байланыс құралы ғана емес, тілдік сауатты дамытудың бір жолы болып табылады. Қаріпті тифлопедагогтың көмегімен не өз бетімен де үйренуге болады. Символдар мен қаріпті есте сақтаудың жүйелері өте көп. Мысалы, бір затпен байланыстыра отырып жаттау.
Балаға қаріпті үйретудің тиімді құралы – «Брайльбук». Ол шағын пішінде, бетіне Брайль қарпі басылған пернетақта түрінде жасалған. Әр пернетақтаны басқан сайын әріп дыбысталып, осы әріптен басталатын затты атайды.
Қаріпті есте сақтаудың тағы бір әдісі – тактильді әріптерді қолдану. Ол паластикалық әріптер түрінде жасалған. Әр әріптің ортасында Брайль қарпі бейнеленеді. Мұндай жинақтың арқасында бала әріптің сұлбасын сезініп, бірден жаттай алады.
Брайль жүйесі бойынша жазу
Луи Брайль әріптерді бейнелеу үшін екі қатарда орналасқан 6 нүктені қолданған. Кейінірек тағы 2 нүкте қосқан. Нүктелерді сезу үшін олар шығыңқырап тұруы керек.
Брайльдің дәстүрлі қарпін (6 нүктелі) қолдана отырып 64 символды бейнелеуге болады. Ал жаңартылған нұсқамен (8 нүктелі) 256 символды жаза аласыз.
